Patroni Suwalskiego Domu Technika

hr. Karol Brzostowski

reformator społeczny, pionier przemysłu polskiego, twórca „Rzeczpospolitej Sztabińskiej"

Karol Brzostowski urodził się w 1796 roku w Michaliszkach na Wileńszczyźnie. Starannie wykształcony oficer inżynierii i adiutant Wielkiego Księcia Konstantego porzucając jako kapitan służbę wojskową osiada w odziedziczonych po matce, rozległych i zadłużonych dobrach sztabińskich. Wsparcie bogatego sąsiada Ludwika Paca umożliwiło mu rozpoczęcie reformy gospodarki chłopskiej. W roku 1824 zniósł w swoich dobrach pańszczyznę i nadał swoim chłopom wolność osobistą z równoczesnym wydzierżawieniem im ziemi. Kolejnym etapem jego działalności było tworzenie samorządności oraz instytucji socjalnych.

W swoich dobrach wybudował browar, gorzelnię, tartak, młyn wodny, wiatrak, cegielnie i garbarnie. Następnie rozpoczął budowę zakładów przemysłowych, jednych z największych w Polsce manufaktur: huty szkła, formierni i huty maszyn rolniczych. Zakłady posiadały imponujące wyposażenie, np. piece szklarskie z żelaza dotychczas nieznane w Polsce oraz szeroki asortyment wyrobów.

W hucie szkła wyrabiano butelki i zestawy stołowe, lichtarze i kałamarze, szyby oraz naczynia aptekarskie i laboratoryjne. W fabryce maszyn rolniczych obok młocarni i sieczkarni, pługów i maszyn do drenowania pól, młynków do zboża, walców i sań produkowano także artykuły gospodarstwa domowego, w tym maszyny do obierania ziemniaków i mieszania ciasta, naczynia kuchenne, sprzęt przeciwpożarowy, zegary ścienne i pomniki cmentarne stojące do dziś na okolicznych cmentarzach.

W manufakturach sztabińskich były zainstalowane urządzenia stanowiące szczyt ówczesnej techniki, np. maszyna parowa o sile 20 koni mechanicznych oraz pierwszy w Polsce telegraf elektromagnetyczny.

Utworzona przez Karola Brzostowskiego „instytucja robo-fabryczna" z braku następcy otrzymała prawa gminy i została później potocznie nazwana „Fundacją Sztabińską". Wyczerpany intensywną 30-letnią pracą hr. Karol Brzostowski wyjechał na leczenie do Paryża, gdzie zmarł i został pochowany w 1854 roku.

Alfred Lityński

organizator i kierownik stacji hydrobiologicznej na Wigrach,

twórca nowoczesnej hydrobiologii polskiej.

Urodził się 16 września 1880 r. w Bielgradzie (Besarabia). Szkołę średnią ukończył w Rydze. Studiował na Uniwersytecie Dorpackim i Jagiellońskim. W 1913 uzyskał stopień doktora na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1924 r. A. Lityński habilitował się na Uniwersytecie Warszawskim i uzyskał tytuł docenta hydrobiologii.

W roku 1920 Instytut Biologii Doświadczalnej powierzył A. Lityńskiemu zorganizowanie Stacji Hydrobiologicznej na Wigrach, powołując go na stanowisko kierownika Stacji. Nominacja ta nie była przypadkowa - już w tym czasie A. Lityński był znanym i cenionym hydrobiologiem o dużych zdolnościach organizacyjnych.

Przez pierwsze 7 lat istnienia kierowana przez Alfreda Lityńskiego stacja mieściła się w małym drewnianym budynku (Płociczno), oddalonym o 2 km od jeziora.

W 1928 r. Stacja została przeniesiona do nowego murowanego Budynku w Starym Folwarku, w którym funkcjonowała do II Wojny Światowej.

Dorobek naukowy A. Lityńskiego to 38 publikacji, z czego 28 pochodzi z okresu wigierskiego. Na szczególną uwagę zasługuje ukazujące się od 1926 r. „Archiwum Hydrobiologii i Rybactwa" oraz podręcznik akademicki „Hydrobiologia ogólna".

Wigierska Stacja Hydrobiologiczna, dzięki osobowości jej kierownika, stała się nie tylko instytucja badawczą, ale również szkołą polskich hydrobiologów, którzy korzystając z gościnności Stacji stawiali tutaj pierwsze kroki w samodzielnej pracy naukowej, mając do dyspozycji urządzenia Stacji, najbogatszą w kraju bibliotekę hydrobiologiczną, wspaniały teren badań i życzliwą opiekę ze strony Alfreda Lityńskiego. W ciągu 19 lat kierowania tą placówką postawił ją w rzędzie przodujących instytucji tego typu w Europie.

Kres działalności Stacji przyniosła II Wojna Światowa. Urządzenia Stacji zostały zniszczone, z cennej biblioteki ocalały pojedyncze egzemplarze. Większość pracowników zginęła. Po wojnie próby reaktywowania Stacji Wigierskiej nie powiodły się.

Alfred Lityński - wielki uczony i patriota zmarł 25 marca 1945 r. w drodze do obozu karnego w głębi ZSRR.

Ludwik Michał Pac

prekursor nowoczesnego rolnictwa, hodowli i przemysłu rolno - spożywczego

na Suwalszczyźnie.

Generał, uczestnik kampanii napoleońskich w 1809, 1812, 1813-14 roku oraz powstania listopadowego. Po wybuchu powstania w latach 1830-1831 uczestniczył w pracach Rady Administracyjnej. W roku 1930 przejściowo pełnił funkcję naczelnego wodza, a następnie dowodził korpusem rezerwowym armii polowej. Odznaczył się w bitwie pod Ostrołęką.

Był prekursorem postępu w rolnictwie - w roku 1815 rozpoczął na wzór zachodni unowocześnianie swoich majątków. Sprowadził z Niemiec, Anglii i Szkocji kolonistów osiedlanych m in. w Nowej Szkocji, Korytkach i Józefowie. Oczynszował większość chłopów na dobrach w Dowspudzie i Raczkach.

Wzorce, głównie angielskie, pozwoliły na rozwój uprawy ziemniaków, koniczyny oraz upowszechnienie płodozmianu.

W dobrach Paca uruchomiono wytwórnię maszyn i narzędzi rolniczych. W latach 1820-1827 wzniósł w Dowspudzie okazały pałac. Była to rezydencja budowlana w stylu angielskiego neogotyku. Raczki w tym czasie wzbogaciły się o jednopiętrowe domy.

L. Pac odznaczał się nie tylko aktywnością gospodarczą, ale również społeczną i polityczną. Był wiceprezesem Towarzystwa Rolniczego, a od roku 1825 senatorem - kasztelanem Królestwa Polskiego. W swojej działalności społecznej nie zapominał o sąsiadach. Wsparcie pożyczką hr. Karola Brzostowskiego umożliwiły utworzenie unikalnej wówczas „instytucji rolno-fabrycznej - Rzeczpospolitej Sztabińskiej".

Po upadku powstania uciekając przed represjami władz carskich wyemigrował do Paryża, gdzie należał do pierwszych organizacji emigracyjnych. Ponadto czynnie wspomagał różne instytucje polskie na emigracji.

Zmarł w 1835 roku.

Ignacy Prądzyński

projektant i budowniczy Kanału Augustowskiego, członek Towarzystwa Przyjaciół Nauk, współtwórca Towarzystwa Patriotycznego.

Ignacy Prądzyński urodził się w 1792 roku. Od 15-go roku życia służył w armii Księstwa Warszawskiego, uczestniczył w kampaniach napoleońskich w l809 i l812 roku.

W czerwcu 1823 roku jako podpułkownik Kwatermistrzostwa Generalnego wyruszył na teren województwa augustowskiego gdzie po rozmowach z władzami lokalnymi rozpoczął prace rozpoznawcze związane z możliwością uruchomienia nowej drogi wodnej.

Idea budowy drogi wodnej łączącej rzeki Narew i Niemen kiełkująca już w XVII w. doczekała się realizacji w latach 1825 - 1829. Decyzję o budowie Kanału Augustowskiego -w wyniku wojny celnej pomiędzy Królestwem Polskim i Rosją a Prusami - podjął car Aleksander I przychylając się do koncepcji Franciszka Druckiego-Lubeckiego.

Po analizie prac rozpoznawczych i dokumentacji sporządzonej przez Ignacego Prądzyńskiego zaakceptowano wersję drogi wodnej łączącej Narew poprzez Biebrzę, Nettę, jeziora augustowskie i Czarną Hańczę z Niemnem. Prace budowlane rozpoczął Prądzyński z zespołem oficerów w maju 1825 roku. Problemy techniczne związane z realizacją kanału polegały głównie na zabezpieczeniu odpowiedniej jakości materiałów wiążących.

Brak naturalnych zasobów wapna o odpowiednich właściwościach wiążących pod wpływem wody i uodpornionego na jej działanie spowodował konieczność uruchomienia produkcji „sztucznego wapna hydraulicznego", którego produkcja ruszyła już we wrześniu 1825 roku.

W trakcie przygotowań do budowy i w czasie samej budowy Kanału Augustowskiego Prądzyński wykazał niewątpliwie wielki talent organizacyjny. Udało mu się na tym dzikim pustkowiu i odludziu, jakim była Augustowszczyzna na początku XIX w., stworzyć wielki plac budowy, gdzie powstały fabryki materiałów budowlanych w których zatrudniono około 4 tysiące osób. Prądzyński zastosował w swoim projekcie niespotykane w tamtym czasie gabaryty kanałów i śluz powielane później przez Freissineta we Francji.

Po aresztowaniach w latach 1826 - 1829 Prądzyński nie wrócił już na teren budowy jako kierownik robót, zajął się pracami przygotowawczymi, w tym wykupem gruntów. W 1830 roku po wybuchu powstania wyjechał z Augustowa i do pracy przy Kanale już nie powrócił. Generał Prądzyński zmarł w roku 1850 znany jako wybitny strateg wojskowy. Zrealizowany wg jego projektu Kanał Augustowski był pierwszą polską budowlą wodną na najwyższym poziomie technicznym i zarazem największą inwestycją doby konstytucyjnej Królestwa Kongresowego. Obecnie stanowi jeden z najcenniejszych zabytków kultury technicznej naszego kraju.

Historia        Patroni        Podstawy działania        Stowarzyszenia        Zarząd